The following is a translation of the Bhai Mani Singh Shahid (attributed) commentary for the five realms (_khaṇḍas_) within Guru Nanak’s Japuji Sahib, articulated in verses 33 to 37. ## The Realm of Righteousness – Dharam Khaṇḍ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਕਿ:-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਸੁਖ ਵਾਸਤੇ ਅਰ ਭਜਨ ਵਾਸਤੇ ਰਾਤੀਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹੈਨ, ਅਤੇ ਜੀਆਂਦੇ ਸੁਖ ਵਾਸਤੇ ਰੁੱਤੀਂ ਅਰ ਥਿੱਤਾਂ ਅਰ ਵਾਰ ਅਤੇ ਪਵਣ ਅਰ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਅਗਨਿ, ਅਰ ਪਾਤਾਲ ਹੋਏ ਹਨ॥ ਅਰ ਤਿਸ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ, ਜੀਆਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਸਤੇ ਧਰਮ ਸਾਲਾ ਬਣਾਈ ਹੈਂ ॥ ਸੋ ਤਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾਨਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜੀਅ ਹਨ, ਅਰ ਨਾਨਾ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜੁਗਤਾਂ ਅਤੇ ਰੰਗ ਹੈਨ, ਜੋ ਤਿਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕ ਅਰ ਅਨੰਤ ਹਨ ॥ ਅਤੇ ਓਹ ਆਪੇ ਆਪਣਿਆਂ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਭੋਗ ਭੋਗਦੇ ਹਨ॥ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ ਭੀ ਸੱਚਾ ਹੈ, ਅਰ ਉਸ ਦਾ ਦਰਬਾਰ ਭੀ ਸੱਚਾਹੈ, ਅਰ ਪੁੰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਖ ਭੋਗਦੇ ਹੈਨ, ਅਤੇ ਪਾਪਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਖ ਭੋਗਦੇ ਹੈਨ ॥ ਪਰ ਤਿਥੇ ਸੋਈ ਸੋਭਾ ਪਾਂਵਦੇ ਹਨ ਜਿਨਾਦੇ ਵਿੱਚ ਦੈਵੀ ਸੰਪਤਾ ਦੇ ਪੰਜ-ਗੁਣ: ਸੰਤੋਖ ਆਦਿਕ ਹੋਦੇ ਹਨ ॥ ਅਰ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਉਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ lਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੈ, ਨਾਮ ਦਾ ਨੀਸ਼ਾਨ ਓਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦਾ ਹੈ ॥ ਅਰ ਜੋ ਝੂਠ ਤੇ ਸੱਚ ਹੈ, ਸੋ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਗਇਆ ਮਲੂਮ ਹੋਂਦਾਹੈ; ਕਯੋਂਕਿ, ਜਗਤ ਝੂਠ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸੱਤ ਹੈ ॥ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈਨ ਕਿ ਓਥੇ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰੇ ਗਇਆਂ ਹੋਇਆ  ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਜਾਣੀਦਾ ਹੈ ॥34॥ Then Bābā (Guru Nanak) said that Vāhigurū created the nights for the comfort of living beings and for devotional remembrance (bhajan); and for the creatures’ wellbeing He brought into being the seasons, lunar dates (thit), and days (vār), as well as wind, water, fire, and the nether regions. And within all this, the earth was established as a dharam-śālā—a lodge of righteousness—for beings to dwell in. Within it there are many kinds of creatures, and many kinds of ways and modes (colors) of life; their names are countless and without end. Each one experiences (enjoys or suffers) according to its own deeds (karma). And Vāhigurū Himself is True, and His court is True; those of merit (puṇ) experience happiness, and those of sin undergo suffering. But there (in that True Court), only those gain honor who possess the five virtues of divine wealth (daivī sampat)—such as contentment (santokh) etc (the five normally include truthfulness, _sat_, contentment, _Santokh_, compassion, _dayā_, righteousness, _dharam_, fortitude, _dhīraj_). And upon whom the True Guru’s gracious glance falls, the insignia (nīśān) of the Name (devotion) is bestowed. And what is false and what is true becomes known by going into the company of the holy (sādh‑sangat); for the world is false and Brahm (the Absolute) is True. But Guru Nanak says: there—by going through the Guru’s Door (_gurdwara_) —true knowledge is realized. 〔verse 34〕 ## The Realm of Wisdom – Giān Khaṇḍ ਤਾਂ ਸਿੱਧਾ ਕਹਿਆ ਕਿ,ਜੋ ਕੋਈ ਜੱਗਯ, ਹੋਮ, ਦਾਨ, ਪੁੰਨ, ਕਰਦੇ ਹੈਨ ਸੋ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਮੇ ਦਾ ਲੋਕ, ਜੋ ਧਰਮਦਾ ਖੰਡ ਹੈ ਓਥੇ ਜਾਇ ਕਰ ਸੁਖ ਭੋਗਦੇ ਹੈਨ, ਪਰ ਜੋ ਗਯਾਨੀ ਹਨ, ਸੋ ਓਹ ਕਉਨ ਸੇ ਲੱਛਨ ਕਰਤੇ ਹਨ, ਅਰ ਕਿਸ ਖੰਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦੇ ਹਨ? ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਖੰਡ ਕੋਈ ਮਹਾਰਾਜ ਥੀਂ ਨਿਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਕਯੋਂਕਿ ਏਹ ਸਰੂਪ ਦੇ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਜੀਵਦਿਆਂ ਹੀ ਵਾਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚੋ ਮੁਕਤ ਹੋਂਦੇ ਹਨ । ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੰਡ ਭੀ ਅਤੇ ਖੰਡਾ ਦੇ ਵੱਸਨੇ ਵਾਲੇ ਭੀ ਮਿਥਿਆ ਜਾਣਦੇ ਹੈਨ । ਅਰ ਓਨਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਦੇ ਅਗੇ, ਕੇਤੇ ਪਵਣ ਹੈਨ, ਅਰ ਕਈ ਪਾਣੀ ਹੈਂ, ਅਰ ਕਈ ਬੈਸੰਤਰ ਅਰ ਕੇਤੇ ਕਾਨ੍ਹ ਅਰ ਕੇਤੇ ਸਦਾਸ਼ਿਵ,ਅਰ ਕੇਤੇ ਬਰਮੇ ਘਾੜਤ ਘੜਨ ਵਾਲੇ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਰੂਪ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਰੰਗ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਵੇਸ,ਅਰ ਕਿਤਨੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਪਰਬਤ ਅਰ ਕੇਤੇ ਧ੍ਰਅ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਓਨਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਰਦ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਇੰਦ੍ਰ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਚੰਦ, ਸੂਰਜ ਅਰ ਕੇਤੇ ਨਗਰ ਅਰ ਕੇਤੇ ਦੇਸ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਸਿੱਧ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਬੁੱਧਵਾਨ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਨਾਥ, ਅਰ ਕੇਤੀਆਂ ਦੇਵੀਆਂ ਅਰ ਕੇਤੇ ਓਨਾਂ ਦੇ ਵੇਸ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਦੇਵਤੇ ਦਾਨਵ ਤੇ ਮੁਨੀਸ਼ਰ, ਅਤੇ ਕੇਤੇ ਰਤਨ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰ, ਅਰ ਕੇਤੀਆਂ ਖਾਣੀਆਂ ਅਰ ਕੇਤੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ, ਅਰ ਕੇਤੇ ਪਿਆਦੇ ਅਰ ਕੇ ਤੇ ਰਾਜੇ ਅਰ ਕੇਤੇ ਵੇਦ,ਅਰ ਕੇਤੇ ਓਨਾਂ ਦੇ ਸ੍ਰਵਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ॥ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਤਨੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੂਪ ਹੈਂ ਸੋ ਸਭ ਮਾਇਆ ਉਪਾਧ ਹੈਨ, ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਨਿਰ-ਉਪਾਧ ਆਤਮਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੈਨ ਵਾਹੁਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਿਅੰਤ ਜਾਣਦੇ ਹੈਨ । ਅਰ ਜੈਸੇ ਬੱਦਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਨੂੰ ਅਵਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਅਵਰਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਤੈਸੇ ਮਾਇਆ ਅੰਤਹਕਰਣ ਨੂੰ ਛਾਦਤੀ ਹੈ ਪਰ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛਾਦਤੀ । ਅਰ ਜੈਸੇ ਘਟ ਜਹਾਂ ਫੁਟਦਾ ਹੈ, ਤਹਾਂ ਘਟ-ਅਕਾਸ਼, ਮਹਿਤ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੈਸੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਛੁਟਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ॥35॥ Then the Siddhas said: “Whoever performs sacrifice (jaggya), fire-offerings (homa), charity (dān), and good deeds (punya) —they go to Brahmā’s realm (the Creator not Braham meaning the infinite), which is the realm of dharma (dharam‑khaṇḍ), and there they enjoy happiness. But those who are Giānīs (knowers)—what are their distinguishing marks and which realm do they attain?” Then Bābā (Guru Nanak) spoke: “The realm (khaṇḍ) of the Giānīs is not some separate place apart from the Great Sovereign; for by this very nature (of knowledge) they become free—while living—of the bonds of habitual desires (vāsanās). They regard the other realms (khaṇḍs)—and the inhabitants of those khaṇḍs—as illusory (mithyā). And before their very sight there are countless winds, countless waters, countless fires; countless Krishnas and countless Śivas; countless Brahmās engaged in fashioning (creation); countless forms, countless colors, countless garbs. There are countless earths, countless mountains, countless Dhruvas, and countless Nāradas who preach to them; countless Indras; countless moons and suns, and countless cities and lands. There are countless Siddhas, countless wise ones, countless Nāths; countless goddesses and countless forms of those goddesses; countless gods, demons, and sages; countless jewels and oceans; countless species (khāṇī) and countless utterances/languages (bāṇī); countless foot‑soldiers and countless kings; countless Vedas, and countless hearers of them. Guru Nanak Dev Ji said: As many names and forms as there are—all are limiting adjuncts (upādhis) of the illusion (māyā); the Giānī knows the Self (ātmā) without any adjunct (nir‑upādhi) and knows Vāhigurū to be infinite. And just as a cloud veils the sight but does not veil the sun, so the illusaion (māyā) covers the inner faculty (antaḥkaraṇa) but does not cover Braham (the infinite). And just as when a pot breaks, the space within the pot merges into the vast space, so when the body of the Giānī falls away, they merge into Vāhigurū. 〔verse 35〕 ## The Realm of Shame – Saram Khaṇḍ ਸਿਧਾਂ ਪੁਛਿਆ ਅਗਿਆਨ ਦੇ ਖੰਡ ਵਿਚ ਉਜਾਲਾ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ । ਤ੍ਰਿਲੋਕੀ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦਾ ਉਜਾਲਾ ਹੈ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਆਗਿਆਨ ਸੁਤਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਿ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੈ ਸੂਰਜ ਤੇ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰਾਤ ਦੇ ਅੰਧੇਰੇ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇ ਦਾ ਹੈ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਗਿਆਨ ਦੇ ਅੰਧੇਰੇ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇ ਦਾ ਹੈ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਾ ਦਾ ਸਬਦ ਸੁਣਕੇ ਸਦਾ ਸੁਖੀ ਰਹਦੇ ਹੈਂ ਜਗਿਆਸੀਆਂ ਦਾ ਰਿਦਾ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਚਾਹੁਦਾ ਹੈ ਗਿਆਨੀਆ ਦੇ ਰਿਦੇ ਸਰਮ ਕਰਦੇ ਹੈਨ ਪਾਪ ਤੋ ਰਹਿਤ ਹੋਦੇ ਹੈਨ ਉਨਾ ਦਾ ਮਨ ਤੇ ਬੁਧ ਮਹਾ ਸੁੰਦਰ ਘੜੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਣ ਊਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਦੇ ਹੈਨ ਉਨਾ ਦੀਆ ਗਲਾ ਕਹੀਆ ਨਹੀ ਜਾਦੀਆ ਜੇ ਕੋਈ ਕਹਿਦਾ ਹੈ ਪਿਛੋ ਪਛਤਾਦਾ ਹੈ ਸਿਧਾ ਕਹਿਆ ਕਿਉ ਉਨਾ ਦਾ ਗੁਣ ਵਖਿਆਨ ਕਰੋ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਉਨਾ ਦੀ ਸੁਰਤ ਉਜਲ ਹੋਇ ਕੈ ਪਰਮੇਸਰ ਵਲ ਆਵਦੀ ਹੈ ਮਤ ਤੇ ਬੁਧ ਉਜਲ ਹੋਦੀ ਹੈ ਸੁਰ ਜੋ ਦੇਵਤੇ ਹੈਨ ਸਿਧ ਜੋ ਜੋਗੀ ਹੈਨ ਉਨਾ ਦੀ ਬੁਧ ਵਿਚ ਪਰਮੇਸਰ ਦੀ ਸੁਧ ਹੋਦੀ ਹੈ ।  The Siddhas asked: “In the realm of ignorance, whose light is it?” In the three worlds, the light is that of the sun and moon. Bābā (Guru Nanak) said: There is a Light beyond ignorance—by that Light the sun and moon themselves are illumined. The light of the sun and moon removes the darkness of night; the light of knowledge removes the darkness of ignorance. The Giānīs (knowers), having listened to the Guru’s word (śabad), remain ever at peace. The seekers (jigyāsīs)—their hearts desire to cast off sin. In the hearts of the Giānīs, shame (śaram) is upheld, from which they become free from sin; their mind and intellect are beautifully polished. The qualities that come to them cannot be expressed; if anyone attempts to speak of them, he later repents. The Siddhas said, “Then how can one expound their virtues?” Bābā said: Their awareness (surat) becomes radiant and turns toward the Supreme (Parameśar); their understanding (mat) and intellect (buddh) become luminous. As for the suras (deities) and the siddhas (accomplished yogis), in their intellect there arises mindfulness/true recollection (sudh) of the Supreme. 〔verse 36〕 ## The Realm of Action – Karam Khaṇḍ ਸਿੱਧਾਂ ਪੁੱਛਿਆ - ਜੋ ਨਿਹਕਾਮ ਹੋਕੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਭਗਤਿ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਅਰ ਨਾਮ, ਦਾਨ, ਇਸ਼ਨਾਨ, ਏਹ ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਸੋ ਕਿਸ ਪਦਵੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦੇ ਹਨ? ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਕਿ:- The Siddhas asked: “Those who, free of desire, engage in the Maharaj’s devotion (bhagati), and who perform the deeds of Naam, charity (dān), and ritual bathing (iśnān)—to what station do they attain?” Then Bābā said: ਕਰਮ ਖੰਡ ਕੀ ਬਾਣੀ ਜੋਰੁ ॥ Speech in the realm of action is powerful ਨਿਹਕਾਮ ਕਰਮ ਦੀ ਜੋ ਬਾਣੀ ਹੈ ਸੋ ਬਡੀ ਬਲਵਾਨ ਹੈ, ਅਰ ਸੇਵਕ ਨੂੰ ਸੁਆਮੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਭਗਤ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੈਂ ਤਿਥੇ ਹੋਰ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ । ਅਰਜੋ ਚਾਰ-ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਮੁਕਤਾਂ ਹੈਸੇ, ਸਭ ਉਪਾਸ਼ਨਾਂ ਵਾਲੇ ਭੋਗਦੇ ਹਨ। ਅਰ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਬਾਣੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹੈਂ ਅਤੇ ਕੁਛ ਪਾਪ ਓਨਾਂ ਦੇ ਮਿਟਦੇ ਹਨ,ਅਰ ਕੁਛ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸੋ 'ਸਾਲੋਕ-ਮੁਕਤਿ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਹੋਦੇ ਹਨ। ਅਰ ਬਾਣੀਆ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਖੋਟੇ ਕਰਮ ਮਿਟੇ ਹਨ, ਅਰ ਥੋੜੇ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਸੋ ਸਾਰੂਪ-ਮੁਕਤਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਦੇ ਹਨ । ਜੇਹੜੇ ਬਾਣੀ ਰਿਦੇ ਧਾਰਦੇ ਹੈਂ ਸਭ ਪਾਪ ਮਿਟਾਇ ਦੇ ਹੈਨ ਸੋ ਸਮੀਪ ਮੁਕਤਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਦੇ ਹੈਂ, ਅਰ ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੋ ਸਾਜੁਜ-ਮੁਕਤਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦੇ ਹੈਂ। The speech [baṇī] of selfless action is very powerful; it unites the servant with the Master. And where Maharaja's devotees reach, no one else, even if they are accomplished in action, can reach.  As for the four kinds of liberations (muktīān), these are enjoyed by those engaged in worship (upāsanā/bhakti). And there are four kinds of worshippers: Those who practice a single bāṇī (Guru’s composition), by which some sins are erased while some remain—they attain Sālokya‑mukti (_“salok‑mukti”_), **dwelling in the same realm as the Lord**. Those who practice multiple bāṇīs, whose many evil deeds are erased and only a few remain—they attain Sārūpya‑mukti, **attaining likeness of form**. Those who enshrine the bāṇī in the heart, by which all sins are erased—they attain Sāmīpya‑mukti, **nearness to the Lord**. And those whose mind becomes absorbed (līn) in the Guru’s bāṇī—they attain Sāyujya‑mukti (_here written “sajuj‑mukti”_), **union with the Lord**. ਫੇਰ ਸਿਖਾਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਪਾਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਕਿ, “ਸਾਨੂੰ ਏਨਾਂ ਚੋਹਾਂ ਮੁਕਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਦਿਖਾਵੋ”, ਤਾਂ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘਜੀ ਕਹਿਆ ਕਿ:“ਸਾਲੋਕ ਮੁਕਤਿ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬੇਕੁੰਠ-ਧਾਮ ਵਿਚ ਜਾ ਬਸਣਾ; ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਰਾਮਦਾਸਪੁਰੇ ਜਾ ਬਸੇ ਸੋ ਰਾਮਾਦਾਸ-ਪੁਰੇ ਗਰੀਬ ਤੇ ਅਮੀਰ ਸਭ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਏਹ ਬਾਤ ਹੈ, ਕਿ ਹੋਰ ਥੇ ਭੈ ਹੂੰਦਾ ਹੈ, ਅਰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਜਗਾ ਨਿਰਭੈ ਹੋਈਦਾ ਹੈ ।  Then the Sikhs asked Bhai Mani Singh, “Show us—by giving concrete forms—what these four kinds of liberation are.” Bhai Mani Singh Ji said: Sālok‑mukti is called going to dwell in heaven (vaikuṇṭha). Just as someone goes to live in Rāmdāspur (Amritsar): in Rāmdāspur both the poor and the rich dwell; but the point is that elsewhere (outside of the city) there is fear, whereas everyone in the Guru’s city  is fearless. ਅਰ ਸਾਰੂਪ-ਮੁਕਤੀ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਜੈਸੇ ਵਿਸ਼ਨ ਕਾ ਰੂਪ ਚਤੁਰ-ਭੁਜ ਹੈ ਅਰ ਸਭ ਈਸ਼ਵਰਜ ਉਸਮੇਂ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸੋ ਤੈਸਾ ਹੀ ਓਹ ਭੀ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਜੈਸੇ ਰਾਮਦਾਸ ਪਰੇ ਵਸੇ, ਅਰ ਕੇਸ, ਕੱਛ, ਕ੍ਰਿਪਾਨ, ਏਹ ਚਿੰਨ ਭੀ ਹੋਵਨ, ਤੇ ਸੁਖ ਭੀ ਸਭੈ ਹੋਵਨ, ਤਾਂਤੇ ਸੋਈ 'ਸਾਰੂਪ-ਮੁਕਤਿ' ਹੈ ।  Sārūp‑mukti is this: just as Viṣṇu’s form is four‑armed, and all divine powers are found in him, so one becomes like that. Likewise, one who resides in Rāmdāspur, and who has adorned the insignia (of the Guru) —keś (unshorn hair), kachh (short breeches), kirpān (kirpan)—are also present, and all enjoyments are there: that is Sārūp‑mukti. ਅਰ ਸਮੀਪ-ਮੁਕਤਿ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈਨ, ਕਿ ਜੈਸੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਚੋਫੇਰੇ ਜੋ ਬੁੰਗੇ ਹਨ, ਸੋ ਓਨਾਂ ਬੁੰਗਿਆ ਤੇ ਭੀ ਰਹੇ, ਅਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਸ ਭੀ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਭੀ ਸਣੈ. ਤੈਸੀ ਬੈਕੁੰਠ ਵਿੱਚ ਭੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਚਤੁਰ-ਭੁਜ-ਸਰੂਪ ਭੀ ਹੋਏ,ਅਰ ਈਸ਼ਰ ਦਾ ਨਿਕਟ-ਵਰਤੀ ਭੀ ਹੋਵੇ । Sāmīp‑mukti is this: just as there are Bungas (lodging towers/houses) around Amritsar, and one dwells in those Bungas, and goes to the Guru’s court, near Guru Granth Sahib Ji, and listens to the Guru’s word (śabad) —so too in heaven (vaikuṇṭha) one attains nearness, has the four‑armed form (meaning adopted the Guru’s form, the insignia), and becomes one close to Īśvar. ਅਰੋ ਸਾਜੁਜ-ਮੁਕਤਿ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ, ਜੋ ਗੁਰ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਭੀ ਬੈਠਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਰੂਪ ਭੀ ਖਾਲਸੇ ਜੀ ਦਾ ਹੋਵੇ ਅਰ ਸ਼ਬਦ ਭੀ ਸੁਣ ਕਰ ਮਨ ਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤਾਤਪਰਜ ਵਿੱਚ ਜੋੜੇ ਅਰ ਦੇਹ ਅਭਿਮਾਨ ਨੂੰ ਭੀ ਮਿਟਾਵੇ ਤੈਸੇ ਬੈਕੁੰਠ ਨੂੰ ਭੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦਾਹੈ । ਅਰ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿਚਭੀ ਲੀਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਸੋ ਏਹ 'ਸਾਜੁਜ-ਮੁਕਤਿ ਕਹੀਦੀਹੈ । ਸੋ ਏਹ ਸਭ ਮੁਕਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦੀਆਂ ਹੈਨ।  And Sāyujya‑mukti (“sajuj‑mukti”) is called this: one who sits at the Guru’s door, whose form is also that of the Khālsā, and who, listening to the Guru’s word (śabad), withdraws the mind from other imaginings and joins it to the essence (tātparya) of the Guru’s word (śabad), and erases identification with the body (the sense of ‘self’) —thus he attains heaven (vaikuṇṭha), and is also absorbed into the form of the Mahārāj. This is called Sāyujya‑mukti. Thus, all these liberations are obtained by the Lord’s devotees. ਅਤੇ ਫੇਰ ਅੰਤਹਕਰਣ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਤੇ ਜੀਵਨ-ਮੁਕਤਿ ਅਰ ਵਿਦੇਹ-ਮੁਕਤਿ ਨੂੰ ਭੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਂਦੇ ਹਨ। ਅਰ ਜਿੱਥੇ ਭਗਤ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਓਥੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦਾ; ਅਰ ਤਿਥੇ ਜੋਧੇ ਜੋ ਮਹਾਂ-ਬਲੀ ਸੂਰਮੇ ਹੈਨ, ਅਰ ਦਰਮੇਂ ਸੋਹਦੇ ਹਨ, ਅਰ ਮਹਾਂ-ਬਲੀ, ਕਹੀਏ ਕਿ, ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਮਨ ਉਤੇ ਬਲ ਹੋਵੇ, ਅਰ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜੋ ਵਾਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵੱਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸੋ ਤਿਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਾਮ ਦਾ ਨਾਮ ਪੂਰਨ ਹੋਂਦਾ ਹੈ ਅਰੋ ਝੂਠ ਮਨ ਦੀ ਮਨਉਤ ਦੂਰ ਹੋਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮੋਖ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸਤਾ ਹੋਂਦੀ ਹੈ।  And then—having purified the inner faculty of the mind (antaḥkaraṇ)—they also attain liberation while living (jīvan‑mukti) and liberation beyond the body (videha‑mukti). And where the devotees reach, no one else reaches. There, warriors, great and mighty heroes, shine in the arena of righteousness (dharma). By “great‑mighty” we mean those who have strength over the mind, who restrain the senses and the cravings (vāsanās) and bring the mind under control. In them the Name of the Divine (Rām) becomes fully established, the false fabrications of the mind are removed, and liberation becomes the true state of the soul. ਤਾਂ ਸਿੱਧਾ ਕਹਿਆ ਕਿ, ਜਿਥੇ ਰਾਮ ਹੋਂਦਾ ਹੈ ਤਿਥੇ ਸੀਤਾ ਭੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਰ ਸੀਤਾ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮਾਇਆ ਹੈ, ਸੋ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨਿਕਟ ਹੀ ਹੋਂਦੀ ਹੈ ?  Then the Siddhas said: “Where Rām is, there Sītā is also; and Sītā is the Maharaj’s Māyā—so does she remain near the Maharaj?” ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਕਿ - ਓਥੇ ਓਹੋ ਸੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮਹਿਮਾਂ ਵਿਖੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਪਰੋਤਾ ਹੈ, ਅਰ ਆਤਮ ਰੂਪੀ ਹੋਏ ਹਨ, ਸੋ ਓਨਾਂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਆਤਮ ਸੱਤਿਆ ਥੀਂ ਭਿੰਨ ਕੁਛ ਕਹਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ । ਅਰ ਨਾ ਓਹ ਮਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਨਾ ਓਹ ਠੱਗੀਦੇ ਹਨ - ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ ਆਦਿਕ ਜੋ ਦੈਂਤ ਹਨ, ਸੋ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਠਗ ਨਹੀ ਸਕਦੇ ਜਿਨਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਨਾਮ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਰ ਤਿੱਥੇ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਕਈ 'ਲੋਅ' ਵਸਦੇ ਹਨ; ਅਰ 'ਲੋਅ' ਕਹੀਏ, ਜੈਸੇ ਖੇਤ੍ਰੀ ਦਾ ਇਕ ਲੌ ਕੱਟ ਲਈਏ, ਅਰ ਹੋਰ ਉਪਜੇ, ਤੈਸੇ ਜੋ ਅੱਗੇ ਹੋਏ ਹੈਨ ਸੋ ਭੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਭਗਤਿ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹੈਨ, ਅਤੇ ਜੋ ਅੱਗੇ ਹੋਵਨਗੇ ਸੋ ਭੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਭਗਤਿ ਵਿਚ ਸਮਾਵਹਿਗੇ; ਤਾਂਤੇ ਓਹ ਸਦਾ ਅਨੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਜਿਸ ਦੇ ਰਿਦੇ ਭਗਵਾਨ ਵਸਦਾ ਹੈ।  Bābā said: There, that ‘Sītā’ is she whose mind has been strung into (pervaded by) the praise of the Maharaj, who has become of the nature of the Self. Of such ones, nothing is said to be other than the true Self (ātmā). They do not die, nor are they deceived—the demons of lust, anger, and the like cannot delude Sītā in those whose minds are inhabited by the Name. And there dwell many “worlds” (loā) of devotees; by “worlds” understand this: just as, if one cuts a single shoot from a plant, others sprout again, so those who were before were in the Lord’s devotion, and those yet to come will likewise be absorbed in the Lord’s devotion. Therefore they abide in bliss, in whose heart Bhagvān dwells. ## The Realm of Truth – Sach Khaṇḍ ਅਰ 'ਸੱਚ-ਖੰਡ' ਜੋ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਹੈ, ਉਸਦੇ ਵਿਚ ਨਿਰੰਕਾਰ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਅਰ ਜੋ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਭਾਵਣੀ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਿੰਨਾਂ ਉੱਪਰ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਹੋਂਦੀ ਹੈ, ਅਰ ਓਹ ਨਿਹਾਲ ਹੋਂਦੇ ਹਨ॥  And the Realm of Truth (‘Sach‑Khand’)— that is the Sādh‑Sangat—the Formless One dwells within it. And those who go into the Sādh‑Sangat with loving devotion, upon them falls the glance of the True Gurus, and they are blessed. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ, ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦੀ ਚਰਨ ਧੂੜ ਵਿੱਚ ਖੰਡ, ਬ੍ਰਹਮੰਡ, ਮੰਡਲ, ਨਿਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਅਰ ਜੇ ਕੋਈ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾਂ ਕਹੇ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਅੰਤ ਕਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ । ਅਰ ਤਿਥੇ ਜੋ ਚਉਦਾਂ-ਪੁਰੀਆਂ ਹੈ ਅਤੇ ਤ੍ਰੈ-ਲੋਇ ਹੈ, ਸੋ ਸਭ ਅਕਾਰ ਧਾਰਕੇ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਖਲੋਤੇ ਹਨ । ਜਿਉ ਜਿਉ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਂਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਤਿਉਂ ਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਓਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਗਸ ਦਾ ਹੈ, ਅਰ ਓਨਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਜੋ ਕਹਿਣੀ ਹੈ, ਸੋ ਸਾਰ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਕਰੜੀ ਹੈ ਅਰ ਸਾਰ 'ਸੁਵਰਨ ਨੂੰ ਭੀ ਅਤੇ ਫੌਲਾਦ ਨੂੰ ਭੀ ਕਹੀਦਾ ਹੈ; ਸੋ ਜੈਸੇ ਸਾਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਤੇ ਘੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਤੈਸੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਕਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ । ਅਰ ਜੈਸੇ ਸੁਇਨੇ ਨੂੰ ਸੁਨਿਆਰਾ ਹੀ ਘੜਦਾ ਹੈ, ਅਰ ਸਾਰ ਨੂੰ ਲੁਹਾਰ ਹੀ ਘੜਦਾ ਹੈ ਤੈਸੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਮਹਿਮਾਂ ਭਗਤ ਹੀ ਉਚਾਰਦੇ ਹਨ । Guru Nanak Dev Ji said: In the dust of the feet of the Sādh‑Sangat dwell the realms, universes, spheres (khaṇḍs, brahmaṇḍs, and maṇḍalas). And if anyone speaks the praise of the Maharaj’s Name, its end beyond end cannot be found. And there, the fourteen regions and the three worlds, all assuming form, stand with folded hands. As Vāhigurū’s command comes, so they act; and Vāhigurū beholds them, rejoices, and contemplates their virtues. Guru Nanak Dev Ji said: To utter the glory of Vāhigurū’s Name is hard like steel (sār)—and “sār” is said of both gold and steel. Just as such work is not wrought by just anyone, so the Maharaj’s praise is not spoken by everyone. And as gold is fashioned by the goldsmith, and iron is wrought by the blacksmith, so the Maharaj’s glory is proclaimed by the devotees alone.